جوانه های تازه غلات در رژیم غذایی دام ها می تواند اثرات مهمی را در عملکرد آن ها داشته باشید. این غذاها با افزایش فعالیت آنزیمی در دام سبب جذب بهتر عناصر غذایی، آزادسازی انرژی و افزایش عملکرد آن ها می گردد.
تولید علوفه به روش هیدروپونیک به منظور جوانه زنی و رشد بذر در محیطی عاری از بیماری های تغذیه ای دام می باشد که این عمل با توجه به ایجاد شرایطی که کشت در محیط بدون خاک و با استفاده درست و مناسب از آب و موادغذایی صورت می گیرد. با توجه به غذای اصلی دام ها در این روش بیش تر از دانه جو استفاده می شود.
بهره گیری از این روش باعث کاهش مصرف آب، تولید مداوم علوفه در سال، کاهش زمان تولید و برداشت، کاهش نیروی کار، کاهش هزینه های تولید و همچنین ارزش غذایی بالا می شود.
برای کشت محصولات با استفاده از این روش باید بذر بوجاری شده در آب خیسانده شود و پس از جوانه زنی آن را به سینی های کشت مورد نظر منتقل نمود. برای هر متر مربع از محیط کشت ۲.۵ تا ۵ کیلوگرم بذر مورد نیاز است. در شرایط مناسب و با کنترل و تنظیم درجه حرارت، نور، رطوبت و تهویه طی مدت یک هفته در سینی ها محصول به صورت یکپارچه سبز می کند. زمانی که میزان رشد علوفه ها به ۲۰ سانتی متر رسید و پوشش گیاه در سینی به میزان معقولی صورت گرفت، آن را برای استفاده دام برداشت می کنند. تبدیل گیاهچه به گیاه اصلی ۸ تا ۱۰ روز زمان می برد. با استفاده از یک کیلوگرم بذر با توجه به نوع محصول انتخابی می توان ۶ تا ۱۰ کیلوگرم علوفه سبز برداشت نمود.
یکی از عوامل مهم بازدارنده ی توسعه ی دامپروری محدودیت بارندگی در مناطق خشک جهان و از جمله ایران است که سبب کمبود علوفه ی مرغوب می باشد. در برخی از موارد بحرانی و خشکسالی ها تامین علوفه ی دام حتی در حد احتیاجات با مشکل مواجه می شود. یکی از روش های رایج در دهه های اخیر تبدیل دانه به علوفه با استفاده از روش آبکشت یا هیدروپونیک است. با توجه به رشد سریع و رسیدن چند روزه به میزان مطلوب علوفه مورد نیاز این روش بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.
هیدروپونیک یا کشاورزی بدون خاک روشی برای کشت در شرایط محیطی بدون خاک و در نظر گرفتن فاکتورهای مناسب فیزیکی و شیمیایی موثر بر رشد گیاه است.
سبزی نوروز که با سبز نمودن دانه هایی مثل گندم و جو … حاصل می شود یک سنت دیرینه می باشد. کشورهای پیشرفته دنیا از جمله آمریکا، استرالیا، کانادا و دانمارک با بهره گیری از این روش، فناوری جدیدی را پایه گذاری کرده اند. برای محقق کردن این روش اتاقک هایی با سیستمی کاملا بسته ساخته شده و شرایط مناسب رشد گیاه مثل نور، رطوبت و تهویه در آن فراهم شده است. یکی از روش های اجرا شده در چنین محیط هایی روش آبکشت است که در آن به تولید علوفه برای تغذیه ی دام پرداخته می شود، بیش تر برای تولید علوفه از دانه جو استفاده می شود.
با استفاده از این روش می توان با کشت یک کیلوگرم بذر جو پس از گذشت ۶ تا ۸ روز حدود ۵ تا ۱۰ کیلوگرم علف تازه تولید کرد. در این روش بیش تر رشد گیاه و بافت های تشکیل دهنده آن را آب در بر گرفته است و میزان ماده خشک تولید شده حاصل از هر دانه کم تر از میزان ماده خشک مصرف شده است.
هیدروپونیک یا آبکشت روش کشت گیاهان بدون استفاده از خاک است. پایه و اساس کار این روش استفاده از آب و محلول های غذایی حل شده در آن می باشد.
ظرفیت دام های کشور بیش تر از سطح مراتع موجود می باشد و البته مراتع رو به کاهش و نابودی می باشند. این عوامل باعث کاهش میزان علوفه ی مورد نیاز برای دام ها شده است. حفظ منابع طبیعی که جز بستر حیات بشر می باشد و همچنین حفظ میزان تولیدات محصولات دامی از اهمیت بالایی برخوردار است. با این وصف استفاده از روش هیدروپونیک که روش نوین و سریعی برای فراهم کردن تامین غذای دام ها می باشد، قابل توجه قرار گرفته است.
جوانه زنی دانه های غلات سبب بالارفتن ارزش ویتامین های آن به ویژه ویتامین B می شود.
تجزیه ویتامین ها بر اساس نمونه های مجزای دانه و علوفه ۶۶ روزه جو ( میلی گرم بر کیلوگرم ماده خشک)
ویتامین
دانه جو
علوفه جو
E ویتامین
۴/۷
۴/۶۲
بتا کاروتن
۱/۴
۷/۴۲
بیوتین
۱۶/۰
۱۵/۱
اسید فولیک آزاد
۱۲/۰
۰۵/۱
مزیت های تولید علوفه به روش هیدروپونیک
تولید علوفه در تمام فصل های سال و به صورت متوالی
در یک واحد سطح معین محصول بیش تری برداشت شده و صرفه اقتصادی آن بالاست
صرفه جویی در مصرف آب
کاهش بیماری های گیاهی
حذف هزینه هایی از قبیل شخم زنی، آماده سازی زمین، انبارداری و عملیات دیگر زمین
کیفیت بالای علوفه ی تولیدی به سبب رشد در محیط کشت
علوفه سبز تولیدی به طور کامل مورد مصرف دام قرار می گیرد.
تولید علوفه هیدروپونیک
تولید علوفه در کشت بدون خاک یا هیدروپونیک از نظر اقتصادی و اجتماعی با ارزش است. یکی از این عوامل به سبب نیاز به زمین کم تر نسبت به کشت سنتی می باشد. میزان علوفه ی تولید شده به روش هیدروپونیک در مساحتی به ابعاد ۶ متر در ۹ متر برابر با میزان علوفه مصرفی دام هنگام چرا در زمینی به مساحت ۱۲۰۰ متر مربع می باشد. با این احتساب برای تولید علوفه ی در کشت هیدروپونیک نیاز به زمین با وسعت زیاد نبوده و در مساحت کوچکی می توان به تولید علوفه مورد نیاز دام پرداخت و فضای باقی مانده را جهت نگهداری دام ها بهره گرفت.
تحقیقی در آفریقا نشان می دهد که در روش کشت هیدروپونیک علوفه، ۲۵۰ راس گوسفند در ۵۲۰ متر مربع نگهداری و تغذیه می شدند. در حالی که با استفاده از روش سنتی پرورش و تهیه غذای دام ۲.۵ هکتار فضا برای این امر نیاز می باشد.
تولید علوفه در کشت بدون خاک دارای بیشترین پروتئین و سرشار از ویتامین های مختلف مانند بتا کاروتن، عناصر میکرو و آنزیم هاست. از نظر هضم مواد غذایی دام ها ۹۰ تا ۹۵ درصد با دانه سبز نشده اختلاف دارند. نتایج نشان می دهد که این علوفه خوش خوراک تر بوده و نسبت به سایر علوفه ها ترجیح داده می شود.
آنالیز مواد مورد استفاده در تغذیه دام و مقایسه ی ان با علوفه سبز تولید شده با روش هیدروپونیک
مواد اولیه
پروتئین خام(درصد)
انرژی متابولیسممگا ژول/کیلوگرم
کلسیم(درصد)
فسفر(درصد)
TDN)درصد)
ماده خشک(درصد)
علوفه سبز جو(هیدروپونیک)
۱۸
۲/۳
۳۴/۰
۰۵/۰
–
۱۲
دانه جو
۱۱
۱۷/۳
۳۱/۰
۰۹/۰
۹/۷۱
۸۹
یونجه تازه
۷/۵
۷۴/۰
۴۴/۰
۰۷/۰
۸/۱۶
۲۴
کنجاله تخم پنبه
۳۶
۹۶/۲
۲۳/۰
۹۲/۰
۱/۶۷
۸/۹۱
ملاس
۶/۶
۴۹/۲
۱۲/۰
۰۳/۰
۱/۶۱
۵/۷۷
سبوس گندم
۷/۱۵
۷۶/۲
۱۴/۰
۱۶/۱
۷/۶۲
۸/۷۸
کاه گندم
۲/۳
۸۹/۱
۱۴/۰
۰۷/۰
۸/۴۲
۸/۷۸
تفاله چغندر قند
۹
۹۹/۲
۶۸/۰
۰۹/۰
۷/۶۷
۳/۹۲
ذرت سیلو شده
۸
۸۷/۰
۰۸/۰
۰۶/۰
۷/۱۹
۸/۲۷
با توجه به تحقیقات انجام شده هر یک کیلوگرم علوفه کشت هیدروپونیک از نظر تغذیه ای معادل ۳ کیلوگرم یونجه می باشد. پس از ۸ روز پروتئین دانه از ۸% به ۱۱.۵% در علوفه سبز می رسد.
نتایج کیفیت علوفه گندم هیدروپونیک با دانه گندم معمولی
ماده مغذی
علوفه گندم
دانه گندم
ماده خشک(درصد)
۶/۳۱
۹۰
پروتئین خام(درصد)
۴/۱۷
۱/۱۱
قابلیت هضم(درصد)
۴/۹۰
۸۰
انرژی متابولیسم
(مگا ژول/ کیلوگرم)
۴/۱۳
۱۲
توجه و اهمیت به روش هیدروپونیک با هدف تولید انبوه از اواسط دهه ۱۹۵۰ در برخی نقاط جهان به ویژه کشورهای غربی و استرالیا آغاز شد، در ایران شروع این نوع فعالیت به سال های بعد از انقلاب مربوط می گردد.
برای این هدف از اتاقک های بسته با توجه به شرایط خاص استفاده می شود. اتاقک های ساخته شده در ایران تا به امروز با ارتفاع ۳ متر و طول ۴ متر بهره برداری شده اند. برای نوردهی در این سیستم از لامپ های معمولی یا فلورسنت استفاده می شود. باید از وسایلی جهت تهویه و گردش هوا نیز استفاده شود که این امر نقش مهمی در تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن و جلوگیری از بیمارهای قارچی گیاهان دارد. گرمای این اتاقک ها در زمان استفاده از سیستم روشنایی که به منظور روز است حدود ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی گراد و تا ۱۶ ساعت در شبانه روز پیشنهاد گردیده است. آبرسانی به گیاهان با استفاده از پمپ و شبکه لوله کشی بر اساس روش پاشش آب بر روی سینی های کشت شده است. آبیاری به نحوی است که در بازه های یک دقیقه ای آب پاشی به ازای هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه سیستم آبدهی فعال می شود.
میزان آب مصرفی برای هر کیلو گرم علوفه در این روش ۱ تا ۲ لیتر است. با توجه به این که بستر اصلی رشد گیاه در این سیستم آب است، باید نیازها و مواد مغذی مورد نیاز گیاه را به صورت محلول در آب تامین نمود.
در سیستم هیدروپونیک از دانه های بذری غلات علوفه ای غالبا جو و یولاف استفاده می شود. برای محقق شدن این هدف بذر بوجاری شده در آب خیسانده می شود و برای جلوگیری از رشد قارچ از مواد ضدعفونی کننده استفاده می شود. زمانی که دانه ها جوانه زدند در سینی های مخصوص که از جنس فایبرگلاس هستند توزیع شده و در اتاق کشت قرار می گیرند.
برای میزان بذر مورد نیاز برای هر متر مربع از محیط کشت ۲.۵ تا ۵ کیلوگرم است. با توجه به ایجاد شرایط محیطی مطرح شده پس از گذشت ۷ الی ۱۰ روز شاهد رشد علوفه به صورت یک پارچه و می باشید. علوفه شامل ریشه های سفید رنگ، ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر بخش سبز رنگ و دانه های سبز نشده پوسته و بدنه دانه های سبز شده می باشد.
تحقیق در استرالیا نشان داده است که زمان تولید علوفه از جوانه زنی تا ارتفاع ۲۵ سانتی متری ۷ الی ۸ روز می باشد که این امکان را فراهم می کند تا در زمان خشکسالی بدون هیچ مشکل و محدودیتی بتوان علوفه مورد نیاز را فراهم کرد. چون می توان با یک کیلوگرم دانه در طی زمان ۷ ،۸ روزه به ۷ تا ۱۰ کیلوگرم علوفه دست یافت.
در یکی از آزمایش هایی که به مدت ۱۰۸ روز بر روی ۶۰ راس بره نر از توده نژادهای ورامینی با میانگین وزن ۲۷ کیلوگرم صورت گرفت؛ مشخص نمود که مصرف جو سبز شده در اتاق کشت نسبت به دانه جو تفاوت معنی داری را بر عملکرد پروار داشته است.
آزمایش دیگری نیز که بر روی گوسفندان پرواری نژاد سافولک انجام گردید از علوفه هیدروپونیک به میزان ۱۰۵ گرم در جیره ی غذایی آن ها استفاده شد که نتایج حاصل حاکی از اضافه وزن دام ها، تولید مثل بیش تر و تولید کمی و کیفی بهتر شیر آن ها می باشد.
نتیجه گیری
تولید علوفه هیدروپونیک تلفیقی از تکنولوژی، مدیرت و سرمایه گذاری است. با توجه به این که شرایط کشت علوفه در این روش تماما تحت کنترل است، آبیاری، کوددهی و کنترل تمام شرایط محیطی فراهم شده برای آن دارای اهمیت است.
تولید علوفه هیدروپونیک به مصرف کم آب و فراهم کردن تغذیه ی تازه دام در تمام فصل های سال می شود. با بهره گیری از این تکنولوژی می تواندر فضایی ۳۳ مترمربعی هر روز یک تن علوفه تازه تولید کرد. این میزان علوفه برای خوراک روزانه یک دامداری که دارای ۳۰۰ راس دام گوسفند باشد مناسب است.
با توجه به شرایط اقلیمی گرم و خشک ایران و محدودیت منابع آبی استفاده از این روش توصیه می گردد.
فروش محلول هیدروپونیک
